FOTIS BAZAKAS fbazakas@yahoo.gr

ΕΛΙΜΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΕΣΤΕΙΑ

Κατά την αρχαία εποχή την Νοτιοδυτική Μακεδονία αποτελούσαν δύο χώρες, η Ορεστίς ή Ορεστία και η Ελιμεία ή Ελιμειώτις. Όμορες χώρες τους ήταν η Εορδαία προς Α., η Λυγκήστις προς Β., η Ήπειρος προς Δ. και η Θεσσαλία προς Ν. Η Ελιμεία μάλιστα αποτελούσε το νοτιότερο σημείο της Μακεδονίας προς την Θεσσαλία και την Ήπειρο. Η Ορεστίς είχε πρωτεύουσα το Αργος Ορεστικό και δεύτερη επίσημη πόλη το Κέλετρο, την σημερινή Καστοριά. Η Ελιμειώτις είχε πρωτεύουσα την Ελιμεία και άλλη πόλη την Αιανή.

Η Ιστορία ….

Στην Ιστορία η Πίνδος είναι η πρώτη κοιτίδα του Ελληνισμού.

Από εδώ κατάγονται οι Ορέσται και οι Αργείοι του Τρωικού και μετατρωικού πολέμου. από εδώ ξεκίνησαν οι Ηρακλείδες για την κάθοδό τους στην Ελλάδα. Στους νεότερους χρόνους η Πίνδος ήταν το λημέρι του αρματολισμού. Η οροσειρά αυτή έγινε τελευταία η κορυφογραμμή του Θρύλου και της Δόξας. Οι δύο Πόλεμοι και η μεγαλειώδης Εθνική Αντίσταση των Ελλήνων έγραψαν στιγμές απαράμιλλου ηρωισμού στις πλαγιές της Πίνδου για την Ελευθερία και την Δημοκρατία στην Ελλάδα.

Η αρχαία Ταυλαντία & η Ελιμεία

Εις την αρχαία εποχή η περιοχή αυτή της Δυτικής Μακεδονίας είχε το όνομα Ταυλαντία, και περιελάμβανε τας χώρας Ελιμειώτιδα, Εορδαία και Ορεστιάδα. Οι τρεις αυτές επαρχίες κατείχαν όλη τη σημερινή Νοτιοδυτική Μακεδονία, δηλαδή ολόκληρους τους Νομούς Γρεβενών και Κοζάνης μέχρι της Ηπείρου και της Ιλλυρίας. Και η μεν Ορεστιάδα ειvαι η περιφέρεια της Καστοριάς, η δε Εορδαία ειvαι η περιφέρεια Καϊλαρίων, της οποίας πόλη ονομαστή ήταν η Πτολεμαίδα. Και η Ελιμειώτις τέλος είναι η σημερινή περιοχή Γρεβενών.

Η Ταυλαντία έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην ιστορία των Μακεδόνων. Κατά την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου ονομαστός βασιλιάς-της ήταν ο Γλαυκίας. Αυτός κατά το 335 π.Χ. ενώθηκε με τον βασιλέα της Ιλλυρίας Κλείτον, τον υιό του Βαρδυλέω, ο οποίος επαναστάτησε εναντίον του Μ. Αλεξάνδρου. Ο Αλέξανδρος πολεμούσε τότε στον Δούναβη. Με νυκτερινή επίθεση κατέλαβε το οχυρό των επαναστατών, το Πήλιο, ο δε Κλείτος κατέφυγε στην Ταυλαντία.

Η Ταυλαντία από τον αυτοκράτορα των Ρωμαίων Διοκλητιανό και μετά ονομάζετο Νέα Ήπειρος, σε αντίθέση με την Παλιά, η οποία διοικητικά ήταν ενωμένη τότε με την Ιλλυρία (Αλβανία).

Η Ελιμειώτις ή Ελιμεία ή Ελιμία ξεκινούσε από τον Αλιάκμονα, περιελάμβανε κατά τους υπολογισμούς των ιστορικών τις σημερινές επαρχίες Σερβίων, Γρεβενών και Ανασελίτσης. Είχε πολλές πόλεις, όπως την Ελίμειαν, την Εράτειραν, την Αιανήν, την Σπαρτίλην, την Λευκήν Πέτραν και άλλες.

Ο πολιτισμός της Ελιμείας και τα Γρεβενά.
Η περιοχή από αρχαιοτάτων χρόνων κατοικούνταν από Έλληνες. Απόδειξη είναι δύο σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα.

Το πρώτο βρέθηκε στο χωριό Καλαμίτσι. Βρέθηκε από Γάλλους στρατιώτες το 1918 άγαλμα κόρης από λευκό μάρμαρο, ύψους φυσικό (1,50μ.), που φέρει επιγραφή στην Ελληνική γλώσσα, όπου διακρίνονται καθαρά οι λέξεις με κεφαλαία γράμματα του Ελληνικού αλφαβήτου…. ΑΡΡΑΒΑΙΟΥ ΘΥΓΑΤΕΡΑ ΜΕ… Είναι επιτύμβιο άγαλμα, προφανώς Μακεδονικών χρόνων.

Το δεύτερο και σπουδαιότερο είναι η επιτύμβιος ενεπίγραφος πλάκα του Σειρηνίου. Την βρήκαμε μέσα στον ναΐσκο του Αγίου Δημητρίου παλαιό μικρομονάστηρο – πάνω στην Αγία Τράπεζα. Έχει διαστάσεις 1,20 μ. Χ 0,70 μ. Είναι πλάκα κατωτέρου μαρμάρου. Γύρω-γύρω έχει χαραγμένο πλαίσιο και έχει πάχος 0,05μ.

ΜΗΤΗΡ ΗΔΕ COΙ ΕΙΜΙ ΦΙΛΩ

ΤΕΡΑ ΗΝ CΓ ΘΑΝΟΓCAN

ECΤEPΙCAC XPHCΤH ΜΗΤΡΙ

ΦΕΡΟΥCΑ ΧΑΡΙΝ ΤΙC CE

ΠOΘOC ΤAXΓC ECXEN ΕΜΕΥ

ΤΕΚΝΟΝ ΩΚΥΜΟΡΟΝ ΔΕ

ΠENΘOC ΚΑΙ ΓΕΝΕΤΗ ΓΕΙΝΑΟ

ΚΑΙ ΓΑΜΕΤΗ

Δηλαδή:
Μήτηρ ήδε σοί είμι φιλωτέρα,ήν σύ θανούσαν έστέρισαςχρηστή μητρί φέρουσα χάριντίς σε ποθος ταχύς έσχεν, έμευ τέκνον; ωκύμορον δε πένθος και γενέτη γείναο και γαμέτη!

Και όπως συνεχίζει ο Χ. Ενισλείδης παρατηρών: «Εις την επιγραφή παρατηρούμε ορθογραφία άπταιστον. Το εστερίσας – με ι – δεν είναι του στερώ, οπότε θα ήθελε με η, αλλά του στερίσκω, το όποίον ισοδυναμεί προς το παθητικό στερούμαι. Το έμεύ είναι αιολικός τύπος αντί εμού. Το δε γείναο είναι άορ. α του γείνομαι, ποιητικός τύπος του γίνομαι και γίγνομαι, αντί εγένου, γενέτης είναι ο πατήρ, γαμέτης ο σύζυγος. Και η έννοια είναι η έξής: Η μήτηρ είχε προ πολλού αποθάνει. Τώρα αποθνήσκει και η ύπανδρος – άλλα άνευ τέκνων – κόρη της, αφήνουσα εις την ζωή τον γέροντα πατέρα της και τον σύζυγο. Και λέγει τώρα η μητέρα με παράπονο εις την θυγατέρα, υποδεχόμενη αυτήν εις τον Άδη.

Εγώ είμαι η αγαπημένη σου μητέρα, την οποίαν θανούσαν έστερήθης εις την πεθαμέυην μητέρα προσφέρουσα εύχαρίστηστν ποίος ταχύς ποθος σε κατέλαβε, τέκνον μου έγινες δε προωρον πένθος εις τον πατέρα και εις τον σύζυγο.

Οι δύο αυται επιγραφαί μας φανερώνουν, ότι κατά τους Μακεδονικους και Ρωμαϊκούς χρόνους η περιοχή των Γρεβενών κατοικείτο, και ότι οι κάτοικοί της δεν ήσαν τίποτε άλλο παρά μόνο Έλληνες, την Ελληνική γλώσσα ομιλούντες και γράφοντες, και τον Ελληνικό πολιτισμό ζώντες και μετερχόμενοι.

ΑΥΛΑΙ & ΓΡΕΒΕΝΑ
Η πρώτη τοπωνυμία των Γρεβενών είναι Αυλαί.

Ο Χ. Ενισλείδης αναφέρει ότι μέχρι το 1950 ο ποταμός Γρεβενίτης λέγεται ακόμη Αυλίτης ενώ παραθέτει και τις παρακάτω ιστορικές μαρτυρίες:

α ) Στους κώδικες της Ι. Μονής της Ζάβορδας, η οποία ιδρύθη περί το έτος 1500, τα Γρεβενά, ονομάζονται Αυλαί.

β ) Στην Γεωγραφία του, ο επίσκοπος Αθηνών Μελέτιος, ακμάσας περί το 1700, γράφει: Πλησιοχωροι κωμοπόλεις εις αυτήν – Καστοριά – είναι Χρούπιστα, Σισάνιον ή Σιάτιστα – Θρόνο επισκόπου έχουσα υπό τον Αχριδών αρχιεπίσκοπο, Γρεβενά Αυλαίς κοινώς λεγόμενα, έχουσα ομοίως θρόνο επισκόπου υπό τον Αχριδών αρχιεπίσκοπο .

γ ) Σ’ ένα χειρόγραφο σημείωμα, γραμμένο στην τελευταία σελίδα του βιβλίου Κλίμαξ Ιωάννου , που ανήκει στην Μονή Σπηλαίου, λέγεται το εξής: Έτος σωτήριο 1781 Φεβρουαρίου 10. Εις τον καιρό του πανιερωτάτου μητροπολίτου – Γρεβενών – κυρίου κυρ-Γαβριήλ και καθηγουμένου της σεβάσμιας Μονής Σπηλαίου κυρ-Ιωσήφ ιερομονάχου από Γρεβενά – Αυλαίς . Ο ιερομόναχος Ιωσήφ κατήγετο από το χωρίον Αυλαίς ή Αυλές, διεδέχθη δε εις την ηγουμενία τον παπά-Γαβριήλ από το χωρίον Σπήλαιον, το έτος 1785, Σεπτεμβρίου 12, τότε απέθανε ο παπα Γαβριήλ.

Η λέξη αυλίς σημαίνει τον τόπο της διαμονής για διανυκτέρευση -καταυλισμό- των οδοιπόρων, των διερχομένων. Τα Γρεβενά μέχρι πρόσφατα χρησίμευαν σαν τόπος καταλύματος των διερχομένων προς Ιωάννινα και αντιστρόφως προς Κοζάνη και Θεσσαλονίκη. Αυτό βέβαια γίνονταν σε μεγάλη κλίμακα κατά του Βυζαντινούς χρόνους ή τους χρόνους της Τουρκοκρατίας όπως μας λέει και η ιστορία.

Η τοπωνυμία Γρεβενά απαντά στις ιστορικές μαρτυρίες από το 10ο αιώνα μ.Χ. Πρώτος την αναφέρει ο αυτοκράτωρ του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος (913-959). Την λέγει Γρίββανα-Πρίβανα. Κατόπιν την αναφέρει κατά τον 11ο-12ο αιώνα ο συγγραφεύς και πατριάρχης Ιεροσολύμων Δοσίθεος: Λέων ο Μουγκός αρχιεπίσκοπος Αχριδών εις μίαν εβδομάδα τον Καψόχειρον Ιωάννη, διάκονο όντα, τω Σαββάτω έχειροτόνησεν ιερέα και τηω εξής Κυριακή επίσκοπο Γρεβενών.

Κατά τον 13ο αιώνα την τοπωνυμία Γρεβενά αναφέρει ο συγγραφέας και μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιωάννης Απόκαυκος στην αλληλογραφία του προς τον Γεώργιο Βαρδάνην, χαρτοφύλακα Αθηνών και κατόπιν επίσκοπο Κερκύρας. Από την αλληλογραφία αυτή μαθαίνουμε ότι τα Γρεβενά κατά τον 13ο αιώνα ήταν πόλη αξιόλογη.

Η τοπωνυμία Γρεβενά.
Η ερμηνεία της τοπωνυμίας Γρεβενά έχει πολλές πηγές και δεν είναι εύκολη.

Ο κάθε συγγραφέας που έγραψε για τα Γρεβενά παρουσιάζει και από μίαν ετυμολογία.

* Ο Π. Λιούφης ισχυρίζεται ότι η τοπωνυμία προήλθε από την αρχαία ονομασία Γραία-Αιανά=Γραιανά, Γρεβενά:

Η υπόθεση αυτή στηρίζεται και σε ορισμένους ιστορικούς οι οποίοι λένε ότι πρώτος κυρίαρχος της Ελιμείας είναι ο ήρωας Έλυμος, βασιλεύς της Ηπείρου, των Τυρρηνών ή Τυρσηνών, που κατοικούσαν την προϊστορική πόλη της Ελιμείας Τύρρησαν. Γιος του ήταν ο Αίανος ή Αιανός ή Αιάνης, που ίδρυσε στην Ελιμεία τρεις παράλληλες πόλεις που έφεραν το όνομά του (Αιάνη) και κατά το δωρικό τύπο Αιανά και Αιάνα. Από τις τρεις αυτές η αρχαιότερη ονομάσθηκε κατά το δωρικό ιδίωμα Γραία Αιάνα η Αιανά, και οι άλλες Ιερά Αιάνα και Καλά Αιάνα. Εντεύθεν προήλθαν Οι νεώτεροι τοπωνυμίαι Γρεβενά (Γραία Αιανά), Γεράνεια (Ιερά Αίάνα) και Κάλιανη (Καλή Αιάνη). Έτσι τα Γρεβενά και η ιστορία τους βυθίζονται στους χρόνους της προϊστορίας, και αναμιγνύονται με τους μύθους και τις παραδόσεις των αρχαίων κατοίκων, τους Πελασγούς. Γιατί υπάρχει η γνώμη, ότι οι Πελασγοί της Ελλάδας δεν είναι άλλοι παρά οι κάτοικοι της Μακεδονικής Πελαγονίας. Από αυτή και από την Ορέστεια και από την Ελειμία ξεκίνησαν τα διάφορα Ελληνικά, φύλα για να καταλάβουν την υπόλοιπη χώρα. Οι Δωριείς από την Ορέστεια, οι Αχαιοί από την Ελειμία κ.ο.κ.

Άλλοι δέχονται την λέξη με Λατινική προέλευση και μάλιστα Ρωμαϊκή. Στην περίπτωση αυτή η λέξη Γρεβενά έχει σχέση με όλη την ιστορία της Δυτικής Μακεδονίας.

α ) Η ρίζα της λέξεως Γρεβενά. Στην Ελληνική δεν υπάρχει λέξη ή ρίζα τέτοιας λέξης. Απεναντίας στην Λατινική ή τις Λατινικές γλώσσες έχουμε την λέξη σαν τοπωνυμία. Π.χ. εις την Δαλματία υπήρχε σταθμός Γρεβενά (Crevenί statio Dalmatiae). Εις την Γαλλία πλατεία των Παρισίων δίπλα στον Σηκουάνα λέγεται Greve (Γρέβη), τοπωνυμία η οποία σημαίνει τον αμμώδη τόπο – την αμμουδιά. – Στο σημείο μάλιστα αυτό συμφωνεί και η γεωφυσική σύσταση του εδάφους των Γρεβενών. Στην Γερμανία έχουμε πόλη Greven (Γρέβεν ή Γκρέβεν) δίπλα στον ποταμό Εμς κ.λπ.

β ) Στην Λατινική γλώσσα υπάρχει η λέξη grαvίs=δυσχερής, ανώμαλος, απότομος, τραχύς και το επίρρημα grave και greve. Από αυτή ετυμολογεί ο Στ. Θωμόπουλος την τοπωνυμία Γρεβενό και Γρεβενά των Πατρών.

Δεν είναι λοιπόν καθόλου απίθανο η περιοχή να έλαβε το τοπωνύμιο αυτό από αυτή την φύση του εδάφους της. Δυσχερής, απότομη και αμμώδης λόγω της συμβολής των ποταμών (Γρεβενίτης, Δοξανίτης και πιο κάτω του Αλιάκμονα).

Μία άλλη ερμηνεία είναι ότι η τοπωνυμία είναι Σλαβική.

Σαν Σλαβική την δέχεται και η Νεοελληνική Γραμματική του Ο.Ε.Σ.Β., λέει ο Χ. Ενισλείδης, όπου σαν Γρεβενά, γράφει, λέξις σλαβική=οδοντωτή κορυφογραμμή. Έτσι την θέλει και η παράδοση.

Παραγόμενη από τις σλαβικές λέξεις greban και greben, δηλ. γρέμπαν, που σημαίνει τον τραχύ και απότομο τόπο (οπότε, η ρίζα είναι και πάλι λατινική).

Γρέμπεν, σημαίνει τα χτένια του αργαλειού, με τα οποία υφαίνονται τα χονδρά μάλλινα υφάσματα των χωρικών που λέγονται γράβανα και γραβάνια και γραβανοι, και γρίβανα.

Παλαιότερες πληροφορίες θέλουν τα Γρεββενά με δύο β γραμμένα, σαν το λατινικό μπ. Η παράδοση μεταφέρεται μέσα από τον Χ. Ενισλέιδη ο οποίος γράφει για την διήγηση «ενός σχεδόν αιωνόβιου γέροντος, του Χρήστου Μπάζα ή Σαμαρά. Το χωριό μας, είπε, ήτανε πιο ψηλά, στις Αυλές, και εδώ που είναι τώρα τα Γρεβενά γινότανε το παζάρι της Αχίλλης. Το μέρος το λένε Κονάκη Μεχμέτ Νταου. Εκεί γινότανε και το παζάρι κάθε Δευτέρα. Στο παζάρι αυτό πωλούσαν μαζί με άλλα και τα γράβανα, τα ρούχα, και οι χωριάτες τα αγόραζαν. Πιο ψηλά, μεταξύ του Μύλου Μπουσίου και του Εμήν Πηγάδι, μέρος που το έλεγαν Γρέβια, εγώ θυμάμαι όλα αυτά, και το παζάρι και τα γραβανά. Ύστερα τα πωλούσαν στο Κονάκι».

Οι προϊστορικοί χρόνοι των Γρεβενών

Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές ένα τμήμα της φυλής των Δωριέων ήλθε και κατέλαβε την Δυτική Μακεδονία. Κατά τον Ηρόδοτο οι Δωριείς αυτοί ονομάσθηκαν Μακεδνοί.

Μυθολογικά γιατί ήταν απόγονοι του Μακεδόνος, αδελφού του Έλληνος, ετυμολογικά γιατί ήταν μεγαλόσωμοι, ρωμαλέοι και ισχυροί «ως κατοικούντες την περί την οροσειρά της Πίνδου ορεινή χώρα. Ήσαν δηλαδή άνδρες ορεσίβιοι και τραχείς και βαλανηφάγοι».

Σαν πρωτεύουσα είχαν το Αργος. Έτσι ονομάσθηκαν Αργείοι και Αργεάδαι, και Ορεστιείς ή Ορέστιοι ή Ορέσται (=ορεινοί) από την χώρα που ελέγετο Ορεστιήτις, από δε τον εθνικό των ήρωα ονομάσθηκαν και Ηρακλείδαι, θεωρούμενοι ως απόγονοι του Ηρακλέους.

Από την Ορεστιήδα δεν άργησαν οι Δωριείς αυτοί να επεκταθούν στην χώρα της Μακεδονίας που εκτείνονταν από τον Όλυμπο μέχρι την Πίνδο και τον Αλιάκμονα δηλ. όλη η Ελιμεία.

πηγή: iknow